Friezen aan de basis van de oliebol

Oliebollen zat in de wereld. Maar het zijn de Friezen die aan het begin staan van deze lekkernij. Het eten was een offer voor de godin Perchta.

De oliebol is een typisch Nederlands baksel. We zijn er blij mee op kermissen, maar vooral bij de viering van oud en nieuw. Koopmans Meel in Leeuwarden voorziet de meeste bakkers van het meel, opdat heel Holland kan bakken.  Al in het najaar is er bij de Friese meelfabriek volop productie van pakken oliebollenmix.

Maar het begon met de oliebol veel eerder. De geschiedenis gaat terug tot het jaar nul toen Friezen en Bataven nog een groot ontzag hadden voor hun goden. De godin Perchta en andere boze geesten zorgden voor veel doden. Een offer met voedsel moest hen tevreden stellen.

Dit gebeurde traditioneel tussen 21 december en 6 januari. Het eten werd in meel verpakt, in olie gebakken en bestrooid met wit meel.

Hoe vetter hoe beter; zo zou het zwaard van de godin Perchta uitglijden als zij buiken probeerde open te snijden. Perchta had een hekel aan luiheid. Ze kende nare straffen als nachtmerries en het opensnijden van buiken.

Winterkou

Rond de Middeleeuwen kregen de oliekoeken vorm. Het vet en de calorieën waren een prima bescherming tegen de winterkou. Met oliekoeken werd het einde van de vastentijd gevierd.

In tijden van beleg hielden oliekoeken de verschanste bevolking op de been. Kastelen sloegen meel en olie vanwege de lange houdbaarheid.

Oliekoeken waren plat. Het meel werd gebakken in een bodempje reuzel, raapolie of lijnzaadolie. In de koloniale tijd kwam er meer olie beschikbaar. De pannen konden voller, de platte koeken werden rond.

Groenigheid

De Friesche Keukenmeid was een standaardwerk voor thuisbakkers. Het bakadvies voor oliekoeken uit 1775: gebruik roggenbrood tegen de groenigheid.

‘Twee pond boekweitenmeel, een half pond krenten en even zo veel rozijnen, een ordentelijk tafelbord vol aan dobbelsteenen gesneedene appelen, twee lepels vol goede gerst en eene vierde pond stroop; roert dit met lauw gemaakt water tot een dik beslag en laat het rijzen; hebt voorts olie in een wijde ijzeren pot over het vuur, snijd er een korst roggenbrood in, waar in de groenigheid trekt; een korte poos gekookt hebbende, zo neemt er de korst uit en bakt er oliekoeken in’.

Het was oppassen tijdens het bakken, waarschuwde De Friesche Keukenmeid.

‘Veel voorzichtigheid wordt er vereischt bij het vervaardigen van dit gebak, dewijl de vlam in de olie slaande, zeer ligtelijk brand kan verwekken’.

Raapolie

Het oudst bekende recept komt uit 1667. Het staat in het kookboek ‘De verstandige kock’.

Een eeuw later was de aanbevolen gebruikshoeveelheid olie verdubbeld. Het boek De volmaakte Hollandsche keukenmeid (1746) beveelt een ijzeren pot aan gevuld met 2,5 liter raapolie.

In de negentiende eeuw werd de oliebol een lekkernij voor tijdens de jaarwisseling. In eigen land hoog gewaardeerd, maar in het buitenland amper gekend. Het is hetzelfde als met de Nederlandse kroketten en bitterballen. In het Engels hebben ze daar nog niet echt een woord voor gevonden. De oliebol nog wel. Deze mag als Dutch doughnut door het leven.

Gevaar

Het eten is overigens niet zonder gevaar. Op 8 juli 1910 leidde een oliebol tot een drama op de Larense kermis, beschreef de Friso daags erop in een kort nieuwsbericht. ‘Gisterenmiddag is de losse arbeider Van Asveld uit Hilversum op de kermis te Laren gestikt in een oliebol’. 

Op 3 januari 1973 veroorzaakte een oliebol een verkeersongeluk. Bij Grou raakte een tankauto van de weg, nadat de chauffeur een oliebol uit zijn tas wilde pakken. Het was half zeven ’s ochtends. De chauffeur, op weg naar de Leeuwarder Condensfabriek, had honger.

Oliebollen bakken

Wie net als heel Holland bakt, die zorgt ervoor zich meester te tonen van het beslag én van de olie. Het oliebollenbeslag moet heerlijk rijzen, totdat het volume is verdubbeld. Dan is een luchtige bol de traktatie En de olie (geen frituurvet of olijfolie) moet heet zijn, op een temperatuur van 190°. Is de olie niet heet genoeg, dan wordt de bol vet. Inderdaad, het moet geen echte oliebol zijn.

Laatst gewijzigd op 30-12-2015 om 22:26 uur