Bliksem: op één dag zes Friezen dood

Harder dan in 1910 zal het nooit meer donderen in Friesland. Op één dag stierven zes Friezen. ,,Vreeselijke toestand.’’

Het is een rampjaar, 1910. Dagenlang spookt het in de Friese lucht en vliegen huizen, boerderijen, hooimijten en torens in brand. Donder en bliksem zaaien dood en verderf.

De slachtoffers die tiende juni zijn een timmerman en zijn zoon in Marrum, twee kinderen in Surhuisterveen en in Rottevalle, een hooier bij Mantgum en een vrouw in Makkinga.

Juni 1910 is uitzonderlijk. De Workumer weerman Klaas Ybema schrijft erover in zijn boek ‘Wat een weer! Kroniek van het weer in Friesland 1901-2006’. De afgelopen eeuw kwamen 75 Friezen om door onweer en veruit de meesten stierven in dat gedenkwaardige jaar 1910.

Op Pinksterzondag 15 mei brandt de eerste boerderij af, na een blikseminslag in Oudega Smallingerland. Kerkdiensten worden afgelast en in Deinum vallen hagelstenen ,,als luciferdoosjes’’. Zes uur na de bui ligt er nog hagel in het gras.

Benauwd, broeierig, tropisch

En dan komt juni. Benauwd, broeierig, tropisch. Iedere namiddag bliksemt het op het Friese platteland. Op 4 juni valt de eerste dode in Stiens. Het is de 28-jarige gardenier IJ. Dijkstra. Terwijl hij op de fiets springt richting huis wordt hij door een bliksemstraal getroffen en stort hij dood ter aarde.

De dagen erna hoopt de ellende zich op. Op de avond van 8 juni branden vier boerderijen af. Donderdag 9 juni is een voorbode. Urenlang staat de lucht in vuur en vlam, meldt het boek. De lijst van door bliksem getroffen panden is lang.

Een woning in de Leeuwarder Ypeystraat, de watermolen van Rinsumageast, een boerderij in Sumar, een met kinderen gevulde school in Nieuwehorne, de toren en vier boerderijen in Oentsjerk, het gemeentehuis van Drachten, een wagenmakerij in Anjum.

In Noordwolde slaat de bliksem in ,,een groote met teenen stoelen gevulde boerenschuur’’ naast het woonhuis van de familie Bollen. Mevrouw Bollen is daags ervoor bevallen. Moeder en kind worden ternauwernood in veiligheid gebracht.

Dikke bomen worden aan splinters geslagen en vee komt om. Boer Anema uit Anjum is aan het maaien als de twee paarden voor zijn wagen tegelijk worden gedood. De boer overleeft.

De mensen worden bang. En terecht. Op 10 juni 1910 slaat het noodlot toe.

Plotselinge bliksemschicht

Het is ungetiid en in Mantgum staat een groep landbouwers te hooien. Een plotselinge bliksemschicht doodt een 21-jarige hooier uit Burgum, recht voor de ogen van zijn vader.

,,Van den getroffene waren hoofd en lichaam op sommige plaatsen geheel verschroeid’’, schrijft de krant. ,,Vreeselijke toestand voor den armen vader, die in hetzelfde span werkte als zijn zoon! Door een luid gejammer gaf hij aan zijn droefheid lucht!’’

Het geval in Marrum is mogelijk nog curieuzer. Timmerman Wielenga zit met zijn gezin thuis aan tafel. De bliksem slaat dwars door het dak en de zolder en treft de timmerman en zijn zoon. Ze zijn op slag dood. De vrouw en een knecht raken bewusteloos. Een droevig ongeluk dat ,,groote deernis’’ onder de bevolking wekt.

Op straat in Surhuisterveen wordt een jongen van negen jaar gedood, in Rottevalle een jongen van tien. ,,Zijn pet was van voren geheel in flarden geslagen, en de schoen aan zijn rechtervoet eveneens, zoodat de bliksem dus recht op hem neergeslagen was.’’

In Makkinga overlijdt een door bliksem getroffen vrouw die in huis zit. Haar zwager raakt bewusteloos.

Meerdere panden vliegen in brand zoals watermolens in Augustinusga en bij Schoterzijl, scholen in Hoornsterzwaag en Bitgum en een boerderij in Scherpenzeel. Vallende brokken ijs richten overal schade aan.

Het dondert maar door

Is het daarmee klaar? Nee hoor. Het dondert maar door. Op 26 augustus 1910 weerlicht het opnieuw boven Friese grond. Boerderijen in Garyp en Ferwoude worden geraakt, de kerktoren van Wons en vijf koeien in Tjalleberd.

Landelijk vallen er door het onweer in 1910 34 doden.

Het laatste Friese slachtoffer door de bliksem dateert uit 1997. Op 29 juni sterft de achttienjarige Antonius Popma uit Amsterdam op Ameland. Met twee vrienden houdt hij hun tent in bedwang als de bliksem in de tentstok slaat.

Laatst gewijzigd op 05-07-2015 om 09:46 uur