Met een houtboor op tijdreis

Molens zijn soms veel ouder dan gedacht. Neem de Alde Swarte bij Easterlittens. Die dateert van 1689, blijkt pas nu.

Het geheim is een grote houtboor. Meer hebben de molenmannen van Van Reeuwijk uit Arum niet nodig. Met de boor halen ze een stuk hout uit het inwendige en dan begint een verre tijdreis naar eeuwen geleden.

De Alde Swarte is een kleine spinnenkopmolen bij de Skrinserdyk, in eigendom van de gemeente Littenseradiel. Het bouwjaar ervan werd altijd ruim geschat, ergens rond de zeventiende eeuw. Nu hangt er een exact jaartal aan.

Het dateren van oude houten vondsten heet dendrochronologie. De techniek is in opkomst. Op meer plekken wordt de houtboor gehanteerd. Dan blijkt Friesland verrassend veel ouder.

De Alde Swarte is een wipmolen, een rijksmonument, gebouwd om de Frankena Polder droog te houden. Dat gebeurde in een jaar waarin er duizenden hugenoten naar Nederland vluchtten, waarin er nog lang geen krant bestond en een jaar waarin Jan van der Heyden zijn eerste straatlantaarns in steden plaatste.

Jaarringen

Molens zijn een dankbaar onderwerp voor historisch onderzoek. Ze hebben veel geheimen. Vaak zijn hun bouwjaren onbekend. In oude archieven is amper wat te vinden.

Met dendrochronologie wordt de houtboor in een stuk hout met zichtbare groeiringen gezet. Onder een microscoop wordt de breedte van die jaarringen nauwkeurig gemeten. De truc slaagt als de ringenvolgorde van het hout overeenkomt met de jaarringen van een vergelijkbaar oude boom, die groot werd in dezelfde klimaatjaren.

De Arumers boorden niet alleen in Easterlittens. Ze keken ook naar de historie van achtkantige molens in Noord-Holland. Die in Aartswoud (1541) en Waarland (1531) bleken bijna middeleeuws. Bijzonder, want niemand wist dat er in die tijd al molens werden gebouwd.

Oudste boerderij

Dendrochronologie maakt ons steeds wijzer. In 2013 bleken dank zij de houtboortechniek dat delen van Dokkum ouder zijn dan gedacht. Spanten van huizen leerden dat de brand en verwoesting tijdens de Waalse Furie (1572) niet de hele stad Dokkum in de as heeft gelegd. Er werd ouder hout gevonden.

En de oudste boerderij? Die is dit voorjaar ontdekt in Reahûs, aan de Sânleansterdyk, met bintwerk van eikenhout uit 1595. Misschien wel de oudste van het hele Noordzeekustgebied. Zelfs de Alde Swarte was toen nog niet gebouwd.

Laatst gewijzigd op 14-07-2015 om 14:42 uur