Zon is de peper in het landschap

Christiaan Kuitwaard speelt met de horizon en laat zich betoveren door de zee en wolkenluchten. Altijd ontdekt de schilder weer iets nieuws: ,,Van één voorwerp zou ik wel honderd schilderijen kunnen maken.'' Op 25 en 26 maart is werk van hem te zien bij galerie Steven Sterk in Gorredijk. Vanaf 14 april drie maanden bij Museum Belvédère.

Zee, horizon en wolkenluchten domineren de serie van twaalf schilderijen die schilder Christiaan Kuitwaard (1965), woonachtig in Oldeberkoop in 2014 maakte, toen hij verbleef op het Schotse eiland Skye. Hij was te gast in het vakantiehuisje van oud-apotheker en kunstverzamelaar Rolf van Hulten en schilderde er en plein air, ‘de plezierigste manier van werken’. De serie is op 25 en 26 maart te zien in de galerie van Steven Sterk in Gorredijk. Tegelijkertijd verschijnt er een boek, uitgegeven door Van Hulten, met de titel: Submerging, afscheid van het verzamelhuis. 

Kuitwaard bezocht Skye in 2012 voor het eerst. Het landschap dat miljoenen jaren oud is, sprak enorm tot zijn verbeelding. In de zomer van 2016 was hij er opnieuw, nu met vrouw en kinderen. Het bleef die vakantie bij het maken van tekeningen en aquarellen. ,,Ik ben niet asociaal wat mijn werk betreft. De kinderen mogen me altijd lastig vallen. En als we op vakantie zijn, wil ik me ook met mijn gezin bemoeien.’’ Een paar maanden later, in september, verbleef hij wederom een week op Skye. Nu samen met Van Hulten, zodat hij zich deze keer helemaal kon wijden aan zijn werk. Het was een vruchtbare week. Hij maakte maar liefst tien schilderijen. 

De eerste twaalf schilderijen, die hij er maakte waren zeegezichten. De oceaan met daarboven de lucht en de onvermijdelijke horizon, waarmee hij kon spelen. ,,Dat horizontale dat vind ik mooi. Het maakt het abstract. Ik kon de horizon laag neerzetten, maar ook hoog. Dat geeft een totaal verschillend beeld.’’ In de tweede reeks betrok Kuitwaard ook de omgeving er bij. Hij verbreedde zijn blikveld. ,,De bergen, een stukje land, een kiezelstrand.’’ Voorheen, toen Kuitwaard bomen en stillevens schilderde, bleef zijn blik statisch recht naar voren gericht, het was enkel turen richting onderwerp. Nu hij zich bezighoudt met zee, horizon en wolkenluchten, maakt zijn blik een horizontale beweging. 

Tekendwang 

In het schilderijtje van het kiezelstrand, afkomstig uit de laatste serie, speelt schaduw een belangrijke rol. Een andere, waarop golven met schuimkoppen zijn afgebeeld, is geschilderd tijdens een hevige storm, vanuit de slaapkamer, waar Kuitwaard een studiootje had ingericht. Hij laat me een tekening zien en wijst op het schilderij van het vakantiehuis de plek aan, waar de slaapkamer zich bevindt. ,,Dat atelier in de slaapkamer heb ik getekend. Soms heb ik last van tekendwang. Zo noem ik dat. Dan komt er een bepaalde onrust over me. Als ik ga tekenen, word ik weer rustig. De tekeningen hebben eigenlijk geen doel, maar hebben vaak wel de functie van een dagboek en zijn tegelijk een concentratie-oefening.’’ 

Vlieland en Skye, het zijn plekken waar Kuitwaard graag vertoeft. De zee, de horizon en de wolkenluchten blijven hem fascineren. ,,Het is alsof de zee in Vlieland frisser is. Ik heb geen idee of dat ook werkelijk zo is. De oceaan, zoals je die ziet bij Skye, is echt andere koek. Het water spoelt anders aan op de rotsen en het graniet. Tussen de, door erosie, afgeronde poreuze steenbrokken, komt het water omhoog of knalt het er tegen aan. Het is een compleet andere beleving. Ook de luchten zijn anders. Op Skye veranderen die veel sneller. Dit in tegenstelling tot Vlieland, waar je de buien vaak heel lang parallel met het eiland ziet hangen. ‘’ 

Tijdsdruk 

Het plein air schilderen is ‘puur plezier’, maar zorgt voor een enorme tijdsdruk. ,,Er kunnen zich tal van problemen voordoen waar je geen invloed op hebt. Het kan gaan regenen of waaien, er kunnen mugjes in de verf terecht komen, mensen voorbij komen of het is simpelweg te koud. En de wolken, die zijn voortdurend in beweging.’’ 

Inmiddels is Kuitwaard getraind om de snel veranderende luchten in zijn geheugen op te slaan. ,,Er zit een duidelijke structuur in. Soms zie ik een mooie wolk, met een diagonaal er in, soms een langgerekte strook, die al uit elkaar aan het vallen is. Ik kader ze tijdens het kijken al in, maak als het ware de ideale uitsnede en sla die op in mijn visueel geheugen. Als de wolken verschuiven, plaats ik ze in gedachten wel terug. Het komt ook voor dat ik het schilderij, tijdens het werken aanpas. Ik begin bijvoorbeeld links met een mooie wolk en rechts een donker vlak. Soms komt er dan ineens een ander mooi wolkje langs dat ik goed kan gebruiken. Dat doe ik dan ook. Zolang het de compositie maar niet verstoord. Ik componeer het schilderij ter plekke. De sfeer moet kloppen, daar gaat het om. Anders heeft het geen nut, dan kan ik net zo goed thuis werken.’’ 

Zwart-wit 

Skye blijft trekken. Kuitwaard wil beslist nog een keer naar Rubna Hunish, het noordelijkste puntje van het eiland. Het is een kwartier rijden vanaf het huisje en dan nog een uur lopen. ,,Het is bijna niet voor te stellen, dat het landschap er daar nog precies zo uitziet is als eeuwen daarvoor. Je kijkt vanaf grote hoogte uit over de Atlantische Oceaan en ziet in de verte allerlei eilanden liggen. Een heel bijzondere plek.’’ Hij maakte er al een serie foto’s. ,,In zwart-wit, daar hou ik van. Ik herinner me beelden ook niet in kleur, maar in zwart-wit. Kleur, toon (licht en donker) en vorm, daar draait het om. Als de avond valt, gaat de kleur er het eerst vandoor. De contouren zijn in de schemering nog lang te zien, tot ook die verdwijnen. Dat vind ik als schilder een interessant gegeven.’’ 

,,Ook de zon is voor mij heel belangrijk. Zonder zon geen schaduw. Het is een constante, de ‘peper’ in ‘t landschap. Zonlicht geeft reliëf aan een landschap.’’ Sommige schilderijen zijn, met dank aan diezelfde zon, volgens Kuitwaard op het randje. ,,Soms gaat die bloedrood onder. Dan balanceert het op de rand van de kitsch, maar dat is dan maar zo. Ik moet ze wel maken en wil risico’s nemen.’’ 

Kuitwaard ziet een duidelijke ontwikkeling in zijn werk. Hij begon ooit met slagschaduwen, later kwam het vervagen er bij en de laatste vijf jaar houdt hij zich vooral bezig met de structuren in het landschap. De schilderijen met kiezelstenen en de golfjes zijn daar voorbeelden van. ,,Het is een indirecte manier om het landschap vast te leggen, je zou het een verwerking van dat landschap kunnen noemen. Er zit iets tussen het waargenomen beeld en het schilderij. Ik loop met het idee rond om van sommige schilderijtjes, grote aquarellen te maken. Het zullen geen letterlijke uitvergrotingen zijn, maar ze hebben wel met het origineel te maken. Het is ook weer een verwerking. In het atelier schilderen is zwaarder, groter. Dat komt omdat ik vind dat zo’n schilderij aan allerlei eisen moet voldoen. Het moet bijvoorbeeld origineel zijn. Ze hebben een andere waarde dan de ‘plein air’ schilderijen. Die hebben geen pretenties.’’ 

White Box project 

De laatste zes jaar is hij ook nog bezig met het White Box project. In een kistje, dat van binnen wit geschilderd is, plaatst hij een wit voorwerp. Het kan een fles water zijn, een enveloppe of een dood vogeltje. Dat schildert hij. ,,Ik vind het heerlijk om er iedere keer week weer een bouwsteen aan toe te voegen. Het gaat mij in de eerste plaats om het kijken. Ik maak het gewoon, hoef er niet al te veel bij na te denken. Toch ontdek ik altijd wel weer iets nieuws. Eigenlijk zou ik van één voorwerp, ook wel honderd schilderijen kunnen maken. ‘Wie diep wil graven, moet op één plek blijven’. Die uitspraak is niet van mezelf, maar ik kan me er helemaal in vinden.’’ ,,Het zijn allemaal verschillende wegen die ik bewandel. Soms naderen ze elkaar en soms wijken ze weer uiteen. Waar ze uiteindelijk naar toe zullen leiden, is de vraag. Maar ik wil ze wel bewandelen.’’ 

Geen zin, geen ideeën, Kuitwaard heeft er geen last van. Het is maar één keer voorgekomen dat hij het even niet meer wist, maar aan het eind van die week, was er toch weer een schilderij. Er was geen paniek, Kuitwaard verwonderde zich slechts. ,,Uiteindelijk wil ik een eigen vorm vinden om wolkenluchten te schilderen. Daar ben ik nog lang niet. Er zijn me al veel schilders voor gegaan. Dat maakt het extra lastig. Mijn wolkenluchten moeten een persoonlijke toets krijgen. Maar hoe? Het is een zoektocht en deze schilderijen van Skye zijn een oefening, een voorbereiding.’’