De kunstuitleenformule raakt niet uitgewerkt

De eerste kunstuitleen van Nederland, die van de Stichting Beeldende Kunst (SBK) in Amsterdam, viert zijn zestigjarig bestaan. Het was de Leeuwarder beeldend kunstenaar Pieter Kooistra die het initiatief nam. Zijn idee leeft in onze tijd meer dan ooit.

De oorlog was nog maar kort voorbij, de tijden waren nog schraal, toen de in 1922 in Leeuwarden geboren, autodidactisch schilder, beeldhouwer en graficus Pieter Kooistra op het idee kwam een kunstuitleen te beginnen. Kunst moet voor iedereen toegankelijk zijn, vond hij, en niet alleen voor een kapitaalkrachtige elite. Aanvankelijk reed hij, gedreven door idealisme, met een bakfiets vol kunstwerken van bevriende kunstenaars langs de huizen in Amsterdam om kunst te verspreiden, maar al snel kwam de kunstuitleen in gebouwen terecht. Het duurde niet lang of die gedachte werd overal nagevolgd. 

In alle grote en later ook middelgrote en kleinere steden werden in de kunstvriendelijke jaren zeventig kunstuitlenen opgericht, die het publiek voorzagen van werk, dat ze in een ‘gewone galerie’ vaak niet durfden te benaderen. Hier stonden de lijsten vaak achter elkaar, zodat je kon ‘bladeren’ en er hing vooral ook toegankelijk en kleurig werk, waardoor je niet eerst een uur moeilijk hoefde te praten met pijprokende, fronsende mannen.

Idealist

Kooistra was een echte idealist, zoals je die in die tijd op meer terreinen had. Door dagelijkse omgang met kunst zouden mensen zelfstandiger gaan kijken en denken, zo was de gedachte. Van reclamebombardementen en internet had nog niemand gehoord. Nog zo’n ideaal van Kooistra was het basisinkomen, vandaag de dag weer uiterst actueel. Hij was oprichter van de stichting Uno-inkomen, waarschijnlijk de eerste organisatie die pleitte voor een wereldwijde voorziening op dit gebied. Hij schreef er meteen ook maar twee boeken over.

Tentoonstelling

Op een kortlopende tentoonstelling ter gelegenheid van het zestigjarig bestaan laat SBK Amsterdam tot en met 22 november een aantal BN’ers hun schatten uit de SBK-collectie tonen tijdens de overzichtsexpositie ‘Diamond Rooms’ (www.sbk.nl). Je vindt er ook een indruk van de verschillende stromingen binnen de kunst tussen eind jaren ’50 en nu. Naast de tentoonstelling is er een verdiepend programma met rondleidingen, audiotour app en filmpjes. 

SBK, die over meerdere vestigingen in de hoofdstad beschikt, overigens ook in Breda, Helmond en Dordrecht, is dus goed verbonden met de nieuwe tijd. De stichting vergelijkt het lenen van kunst ook graag met de hedendaagse manier van muziek en film ‘lenen’ via platforms als Spotify en Netflix. Wat is het verschil met de Kunstuitleen, is dan de voor de hand liggende vraag.

Commercieel

In 2015 streven kunstuitleen-stichtingen in het hele land nog steeds dezelfde doelen na, zonder subsidie en zonder winstoogmerk. Maar dat idealisme is in een veel commerciëler geworden tijd ook een nadeel. Zakelijke partijen zien doorgaans wel brood (en meer) in de formule. Niet het ‘verheffen’ van het publiek of het bieden van mogelijkheden aan (beginnende) kunstenaars staat hier voorop, maar de winst, al is een mengvorm natuurlijk ook voorstelbaar.

Friesland

De Kunstuitleen Friesland, lange tijd gevestigd aan de Eewal en de Oostergoweg, werd opgericht in 1975 en bestaat nu dus veertig jaar. De organisatie heeft net als de collega’s elders in het land een uitgebreide website waarop de collectie is door te bladeren en reserveringen van werk mogelijk is. Zonder ergens aan vast te zitten of een grote investering te doen, biedt de Kunstuitleen in Friesland een keuze uit ruim zesduizend werken. 

Ook bedrijven en organisaties kunnen terecht in de hoofdvestiging in de Infirmerie aan de Wissesdwinger in Leeuwarden of het filiaal aan de Burgemeester Wuiteweg in Drachten. De Heerenveense vestiging in het gebouw van Museum Willem van Haren is sinds enkele jaren gesloten. Exposities en een cadeauwinkel moeten de belangstelling stimuleren, net als de jaarlijkse Dag van de Kunstuitleen, dit jaar op 29 november, waarop er speciale aanbiedingen zijn, kortingen en veel nieuw werk.

Online

Zulke benaderingen zijn ook wel nodig, want de concurrentie met commerciële uitleners is groot geworden. Sinds de komst van internet, is het natuurlijk ook steeds gemakkelijker geworden om geïnteresseerd publiek te bereiken. Artolive, kunst.nl, kunsthuizen.nl, abrahamart.com, het zijn maar enkele van de talrijke online-aanbieders.

Wat die landelijke bedrijven echter niet hebben, is de zorgvuldig opgebouwde persoonlijke band met het publiek, zoals Kunstuitleen Friesland of galerie en kunstuitleen Peter Bax in Sneek, Kunstuitleen Veenstra in Drachten en Artemisia in Leeuwarden kunnen bieden. Bedrijven, die soms zelfs van oudere datum zijn dan Kunstuitleen Friesland. 

Nieuwe initiatieven

Half oktober opende aan de James Wattstraat in Leeuwarden het jonge initiatief De Nieuwe Kunstuitleen, die zo mogelijk nog bontere schilderijen aanbiedt dan die waar kunstuitlenen in het algemeen gesproken toch al zo dol op zijn. En in Harlingen opende aan het begin van de zomer een eigen Harlinger kunstuitleen: HA-15. Die werkt weer geheel volgens de aloude, idealistische formule, dus zonder winstoogmerk. Pieter Kooistra kan tevreden zijn.

Laatst gewijzigd op 19-11-2015 om 19:09 uur