Friese boeren in nieuwe rol van natuurbeheerder

Fryslân krijgt bijna 2500 hectare nieuwe natuur. Het gaat vooral om landbouwgrond. Het zijn de boeren die meedoen en meedenken en middenin de natuur aan de slag willen.

Tegenover de gifgroene weilanden komt in de toekomst meer natuurgebied. Het is een poging om in Fryslân meer vogels, planten, dieren en insecten te krijgen. Het gaat om een groen Fryslân, waar het beter gaat met de biodiversiteit en waar het toch goed boeren is. De boeren zelf bieden zich aan als natuurbeheerder.

In Fryslân zien ze het zwerk al drijven. Het omvormen van kostbare landbouwgrond tot natuur heeft in het verleden al vaak tot verhitte vergaderingen geleid. Toen een kwart eeuw geleden in Gaasterland de kaarten met ingetekende natuur op tafel kwamen, ontstaken de boeren in razernij. Zo moet het niet, die les hebben alle betrokkenen daaruit geleerd.

Een dreigende drastische ingreep in het landschap door de provincie, daar zitten boeren en natuurbeheerders ook niet op te wachten. Reden om met elkaar om tafel te gaan en zelf met een plan te komen. Er ligt immers nog een duidelijke opdracht van het Rijk aan het provinciebestuur om voor het jaar 2027 zo’n 2500 hectare nieuwe natuur te leveren.

Natuurbeheerder

Belangrijk punt is dat niet alleen natuurbeheerorganisaties als Staatsbosbeheer en It Fryske Gea op de extra natuur kunnen passen, maar dat ook boeren die taak kunnen uitvoeren. Groot voordeel is dat er geen miljoenen euro’s op tafel hoeven komen voor verwerving van agrarische grond. Het gaat dan alleen nog om compensatie van de functiewijziging. Biologisch boeren kan op deze grond prima.

Alle problematiek van vandaag de dag is op tafel gelegd, van het verdwijnen van het veen in de polders tot de achteruitgang van de biodiversiteit. Tegelijk is er een besef dat de natuur in Fryslân het beste is te beschermen door elkaars kennis en kunde te benutten. De verkettering uit vroeger tijden is voorbij.

De onorthodoxe aanpak heeft veel voordelen. Er is draagvlak bij boeren en bij burgers. De provincie heeft een invulling voor de afspraken met het Rijk over extra natuur en er is een oplossing voor het geldtekort. In het plan Natuer mei de mienskip wordt er meer natuur geleverd voor hetzelfde geld. In het zwartste scenario zou de provincie Fryslân uitkomen op een tekort van 65,8 miljoen euro .

Provincie blij

Gedeputeerde Johannes Kramer is in zijn nopjes met het alternatieve scenario dat door de boeren en natuurbeheerders is aangereikt. “Ik bin der wiis mei.” Provinciale Staten nemen op 10 juli 2019 een besluit. Eerder is door de statenleden al de zegen gegeven aan de koers om betrokken partijen zelf het initiatief te geven met het Friese experiment Right to Challenge, waarbij burgers de provincie uitdagen zaken zelf te doen.

“It is wichtich om troch gearwurking in stik fertrouwen op te bouwen en saken ta ûntwikkeling te bringen”, zegt regiobestuurder Peet Sterkenburgh van de boerenorganisatie LTO-Noord. In het plan is royaal voorzien in agrarisch natuurbeheer. Het sluit aan bij de zoektocht van veel boeren naar mogelijkheden om tegemoet te komen aan maatschappelijke wensen voor koeien in de wei, beschermen van weidevogels  en kruidenrijke graslanden.

Pilots

Er komen twee pilots om te bewijzen dat de Friese strategie kan werken. In de ene proef krijgt een natuurbeheerder de nieuwe natuur in eigendom, in de andere blijft het eigendom bij de boer. Na een jaar zullen de resultaten worden beschouwd. Bovendien geldt dat er voor boeren een verdienmodel met natuur ontstaat.

“It binne nije kânsen“, vindt Kramer. Hij hoopt dat er ook uit andere fondsen nog geld beschikbaar komt. Een daarvan is de geldpot van het Klimaatakkoord. Er is door het Rijk al 4,5 miljoen euro toegezegd voor een pilot voor veenbehoud. Dat kan gemakkelijk meer worden als er volgens plan op 800 hectare veengronden natuur wordt gerealiseerd met een hoger waterpeil waardoor de uitstoot van koolstofdioxide wordt verminderd.

De kerngebieden voor de uitvoering van het natuurplan zijn Alde Feanen, Achtkarspelen-Zuid, Koningsdiep en Beekdal Linde. Daar zijn al gebiedscommissies actief voor overleg. Deze gebieden dienen tot voorbeeld voor de rest van de provincie.

Grond is het middel om de zaak in beweging te krijgen, erkent Kramer. De komst van een Grondbank is van belang om bijvoorbeeld een boer te kunnen compenseren als die hectares hoogproductief land omvormt tot vogelgrasland. De negen partners onderstrepen de noodzaak van een grondbank. “De provinsje kin der in belangrike spiler yn wêze.”

Het project Natuer mei de mienskip is de afronding van het Natuur Netwerk Nederland  (NNN) in Fryslân. Het Rijk heeft in 2008 de handen afgetrokken van het natuurbeleid met de Ecologische Hoofdstructuur en de uitvoering bij de provincies gelegd. Met voor alle provincies eenmalig een geldpot van 1 miljard euro en jaarlijks nog eens 405 miljoen euro voor in het provinciefonds voor aankoop, herstel en beheer.

In Fryslân ligt 79 miljoen op de plank voor de 2500 hectare natuur.  Het geld zou als sneeuw voor de zon zijn verdwenen als de provincie op de oude voet zou zijn doorgegaan met verwerving van dure landbouwgrond.  Daarom is het aanbod van het bonte gezelschap van boerenorganisaties, natuurbeheerorganisaties als It Fryske Gea, Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten en voorts Wetterskip Fryslân, Friesch Grondbezit en Friese Milieufederatie een warm onthaal gekregen. En vooral vanwege de belofte van meer natuur voor hetzelfde geld.