Windmolens in IJsselmeer, zandwinning en straks?

Koninklijke Smals NV wil uit de Ijsselmeerbodem per jaar twee miljoen ton zand winnen. Milieuorganisaties en omwonenden vinden dat onaanvaardbaar. Ze vrezen aantasting van de weidsheid van het meer, geluids- en lichtoverlast en schade aan de flora en fauna.

Op de voorgrond ruist het riet. Op de achtergrond schittert het zilverkleurige water van het IJsselmeer, onder de hoge Friese weidse luchten Vogels scheren door de lucht. Het beginfragment van de film die filmmaker Rob Busquet uit Oudemirdum maakte, toen hij hoorde dat er plannen zijn voor industriële zandwinning in het IJsselmeer. “Ik was boos, want het IJsselmeer is een beschermd natuurgebied, een Natura2000gebied, een staatsnatuurmonument en een Nationaal Landschap. Daar moet iedereen met zijn tengels vanaf blijven. Windmolens hebben de horizon al verknoeid. Straks staat er een fabriekseiland met gebouwen die zo hoog zijn als een flatgebouw van zeven etages.”

Waarom zandwinning in het IJsselmeer? Tientallen jaren werd industriezand voor de betonindustrie langs de grote rivieren gewonnen. Maar die hoeveelheid raakt op. Nu al moet een derde worden geïmporteerd, vertelt Cor de Nijs van Koninklijke Smals. Het Rijk wees het IJsselmeer aan als winlocatie voor 30 jaar. Het IJsselmeerzand is geschikt voor de betonindustrie, omdat het de vereiste korrelgrootte en hoekige structuur heeft. Zowel Rijkswaterstaat als De Nijs noemt de winning in het IJsselmeer een “nationaal belang”. “Jaarlijks is 15 miljoen ton industrieel zand nodig voor de aanleg van betonnen viaducten, gebouwen en bruggen in Nederland.”

Het werkeiland met een zandverwerkingsinstallatie, havens en kantoren is zes hectare groot. Het komt op vijf kilometer van de Friese IJsselmeerkust bij Oudemirdum. Zandzuigers gaan in een gebied van 218 hectare op 60 meter diepte zand winnen. Dat gebeurt 24 uur per dag, 30 jaar lang. Schepen voeren het zand af. Jaarlijks moet er twee miljoen kuub zand omhoog komen. De winning moet volgend jaar zomer beginnen.

Onbegrijpelijk

Chris van Eeghen van de Agrarische en Particuliere Natuurvereniging Bosk& Greide uit Oudemirdum vindt het “onbegrijpelijk” dat er zand uit het IJsselmeer wordt gehaald. “Direct tegenover de Gaasterlandse kliffenkust, een van de mooiste gebieden van Friesland en Nederland. Dat zandzuigen veroorzaakt geluidsoverlast, lichtvervuiling en meer scheepvaart. Verder wordt de weidsheid van het meer aangetast.” Ook zal het water vertroebelen, wat nadelig is voor flora en fauna, vrezen natuurorganisaties als Natuurmonumenten en de Friese natuur- en landschapsorganisatie It Fryske Gea. Maar de provincie Fryslân en de gemeente De Fryske Marren verzekeren dat alle belangen zorgvuldig zijn afgewogen. De gemeenteraad heeft een besluit over de vergunning voor de zandwinning uitgesteld. Volgens wethouder Frans Veltman (CDA) van De Fryske Marren zijn er geen “significante effecten op beschermde soorten of de natuurbeleving.”

Directeur Henk de Vries van It Fryske Gea twijfelt daaraan. “Licht, geluid en beweging schaden de vogels en vissen. Eerst plempen ze er windmolens neer, nu zandwinning en straks? De industrialisatie van het IJsselmeer gaat steeds verder”, vreest hij. Natuurmonumenten, dat het Oudemirdumer Klif in bezit heeft, sluit zich hierbij aan. “Vanaf de kust zie je nu een lege horizon, Straks zie je daar prominent dat fabriekseiland”, stelt woordvoerder Arjen Kok. Dat valt wel mee, verzekert Koninklijke Smals in een filmpje op haar site. Vanaf de kust zal het eiland, ook bij helder weer, slechts een “vage streep” zijn. “Het verdwijnt bijna uit het zicht.” De natuurorganisaties maar ook de Vissersbond zijn een petitie gestart om de zandwinning te keren. Die is inmiddels bijna 4500 keer ondertekend.

Pijngrens

De Nijmeegse hoogleraar bestuursrecht Michiel de Vries bekeek de verplichte milieuffectrapportage (mer), die Smals liet uitvoeren. Hij vindt dat die rammelt. “De effecten op het milieu worden geminimaliseerd. Zaken worden of niet benoemd, bijvoorbeeld over hoeveel schepen er zullen varen of de belasting voor het milieu wordt gerelativeerd door die af te meten aan de gevolgen voor het hele IJsselmeer dat 100.000 hectare groot is. De effecten komen dan uit op minder dan 1% en zijn daarmee verwaarloosbaar.” Over de geluidsoverlast zegt De Vries: “Het lawaai van een zandafgraving is 122 dB(A). Dat is op de pijngrens, vergelijkbaar met het opstijgen van een vliegtuig.” Over een gebied van ruim 3000 ha zal er een geluidsbelasting zijn van meer dan 40 dBA. Weg stilte.”

Daar moet De Nijs van Smals smakelijk om lachen. “Het geluid van een zandzuiger is 103 dba. Maar het gaat er om hoe ver dat draagt. In de dorpen aan de Friese kust bij Gaasterland zal dat geluid hooguit 37 decibel zijn. Dat hoor je eigenlijk niet.” Bovendien zullen de dieselpompen van de zandzuigers elektrisch worden aangedreven. Filmmaker Busquet gelooft het niet. Een sonore bromtoon zal hoorbaar blijven, vreest hij. Hij wijst erop dat het Rijk en de gemeente geld krijgen van Smals. Rijkswaterstaat krijgt gedurende de 30 jaar in totaal 144 miljoen euro. De gemeente krijgt 1 ton per jaar, dus ruim 3,5 miljoen over 30 jaar. Compensatiegeld, onderstreept wethouder Veltman. “Niet ter compensatie van natuurwaarden, maar voor een fonds voor natuur en duurzaamheid.”

Drinkwater

Een belangrijk aspect dat recentelijk in de discussie een rol speelt is de drinkwatervoorziening. Het IJsselmeer is het grootste zoetwaterbekken van Nederland. De provincie Noord-Holland haalt uit dit “Natte Hart” het merendeel van zijn drinkwater. Het provinciale waterleidingbedrijf Noord-Holland (PWN) moest deze zomer de inlaat van IJsselmeerwater staken, omdat het te zilt was. Daarom is het nu extra alert op een nieuwe activiteit in het IJsselmeer, licht woordvoerster Jojanneke van Mourik toe. ”We weten niet wat de effecten van zandwinning op de kwaliteit van drinkwater zullen zijn. Elke nieuwe activiteit geeft extra druk.”

PWN vraagt Rijkswaterstaat de goedkeuring aan het plan te heroverwegen. Rijkswaterstaat was hierover verrast, zegt woordvoerder Sylvia Bos. “Vooral omdat we al de hele zomer met elkaar in gesprek zijn over drinkwater uit het IJsselmeer.” Na gesprekken is PWN gerustgesteld dat de zandwinning slechts een verwaarloosbaar effect zal hebben op de drinkwatervoorziening, aldus de PWN-woordvoerster. “Wel blijven we et Rijkswaterstaat in gesprek over de kwaliteit van het drinkwater uit het IJsselmeer.” 

Laatst gewijzigd op 27-11-2018 om 16:15 uur