Afsluitdijk van grijs naar blauw en groen

De Afsluitdijk is een uitdaging geworden. De bruggen bij Kornwerderzand zijn een obstakel. Normaal hebben snelle Friezen de Afsluitdijk in een stief kwartiertje achter zich. Maar de dijk is ook een ware icoon met veel interessante functies. De aangekondigde ingrijpende aanpassingen verdienen alle aandacht.

Dat er mensen zijn die menen dat de Afsluitdijk een saaie weg is, zegt meer over hun eigen beperkte visie dan over de verbinding tussen Friesland en Noord-Holland. Veel buitenlanders die de hoogtepunten van Nederland bezoeken, kiezen ook voor de Afsluitdijk. U als vaste passant van de dijk kent ze wel; dat zijn de campers die bijna stil staan, waar 130 kilometer per uur is toegestaan. Erin zitten doorgaans mensen in met open monden van bewonderende verbazing.

Het is ze vergeven, want waar rijd je nou over een zo lange dam - want dat is de Afsluitdijk formeel gezien: een dam scheidt twee wateren, een dijk voorkomt dat water het land instroomt. Het is een imposant voortbrengsel van de veel meer projecten omvattende Zuiderzeewerken van Cornelis Lely. 

De oeververbinding maakte destijds overigens niet bij iedereen vreugde los, de veranderingen waren dan ook enorm. IJsselmeerstadjes verloren hun oude vissersfunctie, veel traditionele watergebieden werden ingepolderd, ‘Holland’ kwam nu wel erg dicht bij Friesland, vonden sommige fanatieke voorvechters van de Friese taal en cultuur en ook schrijfster en winnares van de P.C. Hooftprijs Charlotte Mutsaers, achterkleindochter van Cornelis Lely, maakte er onder meer in haar boek ‘Kersebloed’ stekelige opmerkingen over (‘waterbouwkundige dwaalwegen’).

Open gooien

Zelfs tot de dag van vandaag is niet iedereen even blij met de kunstmatige afsluiting van IJsselmeer en Noordzee. Vooral uit ecologisch oogpunt zou het misschien zelfs verstandig zijn die hele versteende boel maar weer open te gooien, schreven twee landschapsarchitecten Jorryt Braaksma en Martijn Al vorig jaar nog in een bewust provocerend opinieartikel, om zo reacties los te maken.

Tegen die zeespiegelstijging is toch geen kruid gewassen, dus laten we daarom de natuur omarmen als bondgenoot, stelden zij. Natuurlijke aanslibbing, immers een landschapsvormend systeem, kan misschien wel veel effectiever zijn dan steeds hogere dijken met wegzakkende polders. Het bleek niet geheel tegen dovemansoren gezegd. Ook bij de bestuurders en projectmanagers is deze benadering inmiddels steeds meer ingedaald.

Adembenemend uitzicht

Wie vandaag de dag over de Afsluitdijk raast, krijgt nog weinig mee van ecologische projecten. Het Kazemattenmuseum lijkt, met het wat morsige Monument, wel het hoogtepunt. Ook wonen er in Kornwerderzand, voormalig werkeiland, nog enkele mensen niet ver van de Lorentzssluizen, in kleine huizen met adembenemend uitzicht. Het rijtje werd, omdat het toch wel buitengewoon is, heel begrijpelijk uitgeroepen tot beschermd dorpsgezicht. Loop je op die plek even door, dan vind je nog een langzaam afbrokkelend monumentje met informatie op tegeltjes over de bouw van de dijk, de mensen van toen en hun materialen. De Duitse stortstenenleverancier Basalt-Union GMBH schonk, ook als monument, vrijgevig een niet van een ‘werksteen’ te onderscheiden ‘siersteen’.  

Masterplan

Tot zover alles bij het oude, maar toch zijn de eerste ‘vergroenende’ en ‘verblauwende’ veranderingen in gang gezet. En er komen er nog veel meer. Allemaal een gevolg van het masterplan De Nieuwe Afsluitdijk, een samenwerking van de provincies Noord-Holland en Friesland, betrokken gemeentes en het rijk.

Deze partijen willen dat de Afsluitdijk een voorbeeld wordt van duurzame innovatie op het gebied van energie en water, natuur en water, en economie en water, waarmee ook nog eens een bijdrage wordt geleverd aan de sociaal-economische versterking van de regio’s aan weerszijden van de Afsluitdijk. Ambitie aan zee dus.

Denk daarbij aan een vismigratierivier, getijdenenergie en blue energy, door het conglomeraat consequent met hoofdletters geschreven, dus Blue Energy. ‘Visvriendelijk sluisbeheer’ betekent dat de trekvissen het IJsselmeer 24 uur per dag zelfstandig kunnen bereiken en ook weer terug kunnen als ze daar zin in hebben. Of dat echt zo werkt is nog de vraag, maar we hebben het dan ook over innovatie en in die flexibele wereld mag wel eens wat afwijken van de verwachtingen. Wereldwijd zijn er tweehonderd locaties waar deze aanpak mogelijk ook van betekenis kan zijn. Dus lukt het hier, dan hebben ‘we’ er een nieuw ‘verdienmodel’ bij.

Zout water

Dat de Afsluitdijkprojecten complex zijn, blijkt al snel. Het zoute water dat bij visvriendelijk visbeheer meekomt, moet ook weer afgevoerd worden, want het IJsselmeer mag niet te zout worden, aangezien dat water ook een belangrijk reservoir voor drinkwater is en bovendien de landbouw van water voorziet. De komende tijd worden nog testen gedaan bij de Stevinsluizen in Den Oever. De opening voor het publiek is gedacht op de speciaal uitgeroepen Wereldvismigratiedag in mei 2016.

Blue energy kan worden ingezet om de Afsluitdijk om te vormen tot een ware duurzame energiedijk, naast zijn hoofdfunctie als kering van het water. In Breezanddijk draait momenteel een testopstelling, waarmee kennis wordt opgedaan over deze nieuwe manier van energieopwekking. 

Blue energy wint energie uit het verschil in zoutconcentratie tussen zout en zoet water. Het principe is al sinds de jaren zeventig bekend, maar lange tijd is er weinig mee gedaan. Tot nu dus. De techniek heeft zich op kleine schaal reeds bewezen in het laboratorium van het duurzaam watertechnologiecentrum Wetsus in Leeuwarden en op (grotere) semi-technische schaal bij Frisia Zout in Harlingen. Op de Afsluitdijk kan de technologie onder natuurlijke omstandigheden geoptimaliseerd worden en ook geschikt worden gemaakt voor export.

Geen publiek

De proefcentrale bij Breezanddijk is niet toegankelijk voor publiek, behalve heel af en toe voor mogelijk geïnteresseerde buitenlandse gasten, wat misschien ook wel zo verstandig is, want water en elektriciteit blijft een gevaarlijke combinatie. Mogelijk komt er op termijn wel een speciaal informatiecentrum / beleefcentrum voor scholieren en andere belangstellenden. Wetsus maakte voor scholen ook een lespakket, een begin.

Veel projecten

Het is een greep uit de vele werkzaamheden die de komende jaren op en rond de Afsluitdijk op stapel staan. Dijkversterking hoort erbij, het vergroten van de spuicapaciteit en het versterken van de sluizen, maar ook projecten rond wind- en zonne-energie, al is politiek en technisch nog onvoldoende duidelijk hoe dat vorm gaat krijgen. En dan is er nog een masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk, dat er voor moet zorgen dat de unieke ruimtelijke kwaliteit van de dijk behouden blijft of zelfs versterkt wordt. 

Denk daarbij onder meer aan een open betonstructuur voor de dijkbekleding, waardoor er rijkelijk fraaie dijkvegetatie kan groeien. Pas als alles niet alleen effectief en duurzaam functioneert, maar er ook aantrekkelijk uitziet, komen er nog meer mogelijkheden in beeld: zoals het kandideren van de Afsluitdijk voor bijvoorbeeld grote internationale wielerwedstrijden. Voorlopig kunnen we al tevreden zijn als het aantal traag rijdende campers toeneemt.

Laatst gewijzigd op 06-12-2015 om 21:49 uur