Gemeenten jongleren met tegenvallers

Zo zonnig is het niet. De financiële staat van gemeenten is in snel tempo verzwakt. Ongeveer de helft van alle gemeenten heeft een probleem. Neem Heerenveen en Leeuwarden.

Heerenveen spant in Friesland de kroon. De gemeente torst een grote schuldenlast en komt ook in het huishoudboekje niet uit. Reden voor de provincie Fryslân om preventief toezicht uit te oefenen. De gemeente is zodoende niet meer in alles vrij.

Een begroting of een jaarrekening van een gemeente is vaak goochelen met cijfers. Het zijn grote bedragen. Is bijvoorbeeld een schuldenberg met een omvang van €165 miljoen voor Heerenveen exorbitant?

Ja, deze is pijnlijk, omdat de gemeente Heerenveen moeite heeft om de rentelasten op te brengen. Deze drukken zo zwaar dat er onder aan de streep een tekort is. De gemeente moet met passen en meten de komende jaren orde op zaken zien te krijgen. En dan te bedenken dat Heerenveen zich al voor €18 miljoen bezuinigingen heeft opgelegd.

Eigen vermogen negatief

Een grote schuld kan nog wel als een gemeente in goede doen is. Of als de gemeente een flink eigen vermogen heeft. Maar dat is niet het geval in Heerenveen. Er is zelfs een negatief eigen vermogen van €7,4 miljoen, staat in de jongste jaarrekening over 2014.

Pas in 2017 is er weer wat vet op de botten. Het gemeentebestuur koerst met een strenge discipline op een dan te realiseren algemene-reservepositie van €2,5 miljoen. Deze is ook bittere noodzaak om tegenvallers het hoofd te kunnen bieden. Overigens heeft Heerenveen in aparte potjes en voorzieningen nu nog wel €25 miljoen achter de hand.

Verlies op grond

Leeuwarden heeft net als Heerenveen een ingebouwde tijdbom door een zeer grote voorraad grond voor bedrijven en huizen. De gemeente heeft in de goede jaren zoveel grond verworven dat het met recht grootgrondbezitter kan worden genoemd. Leeuwarden staat in de top-drie van Nederlandse gemeenten. Al die grond staat voor €157 miljoen in de boeken. Er is al een voorziening van €9 miljoen gemaakt, om zo alvast de tegenvallers te kunnen compenseren. Maar dan nog is de gemeente te optimistisch, vindt accountant PwC. In stadsdeel Zuidlanden moet Leeuwarden €310 miljoen incasseren voor de bouwkavels. De gemeente heeft zich de tijd gegeven tot 2036 om dit doel te halen.

Heerenveen heeft in 2011 met een groots gebaar €80 miljoen afgeboekt op de grondposities. Nu staan de bouwkavels en de braakliggende industriegronden voor €46 miljoen in de boeken. In 2015 is opnieuw €6,7 miljoen weggestreept, omdat de hoop op een goede prijs is vervlogen.

Anders dan Heerenveen heeft Leeuwarden een gezondere buffer. De gemeente kan een stootje hebben met een eigen vermogen van €75 miljoen. Bovendien heeft Leeuwarden een algemene reserve van €9,3 miljoen. De algemene reserve van Heerenveen is €8 miljoen negatief.

Zoals Heerenveen wordt gekweld door de lasten uit de dossiers Thialf en Sportstad Heerenveen, zo heeft Leeuwarden echter het grote risico van het World Trade Centre. De gemeente heeft nog €4 miljoen tegoed van een WTC dat zwaar in de verliezen zit en een negatief eigen vermogen van €11 miljoen.

Schrikken

Kwetsbaarheid en instabiliteit, daarop kun je de financiële welstand van gemeenten beoordelen. Dan is het schrikken, concludeert Jan de Ridder, directeur van de Rekenkamer Metropool Amsterdam en inmiddels een autoriteit als het gaat om gemeentelijke financiën. Wat blijkt, meer dan de helft van de Nederlandse gemeenten zit in de categorie risico. De financiële positie is instabiel, kwetsbaar of vergt zelfs toezicht.

De financiële positie van de Nederlandse gemeenten is gedurende de in 2007 begonnen crisisjaren achteruit gehold. Toen waren er 260 gemeenten gezond, nu zijn het er nog maar 160. Maar er is nog meer venijn op komst. De decentralisatie van rijkstaken naar gemeenten in combinatie met korting op budgetten zal de gemeentelijke kassen verder verzwakken, waarschuwt De Ridder.

Tegenvallers zullen er zijn bij alle zorghoofdstukken die op het bordje van de gemeente liggen. Heerenveen houdt al rekening met €2,9 miljoen. Leeuwarden heeft hiervoor €9 miljoen opzij gezet. Het is heel verstandig, vindt De Ridder. Een van de grote problemen van de decentralisatie is dat onvoldoende duidelijk is wat de effecten zijn. Er is geen grip en kennis van de beschikbare rijksbudgetten, geen idee over hoeveel er extra geïnvesteerd moet worden.

Een gemeente heeft echt een probleem als het structureel tekort komt met het huishoudboekje. Het kan ook als er sprake is van oplopende schulden. En het kan nog erger als een gemeente amper mogelijkheden heeft om de aan burgers op te leggen lasten te verhogen. De gemeente Heerenveen is er zo eentje. De ozb-belasting is al fors verhoogd tot bijna het maximale. In theorie zouden de rioolrechten verder omhoog kunnen. Slechts met voortdurend strenge discipline en extra tijd moet het lukken om in 2017 wat hersteld te zijn. Leeuwarden doet het beter, deze noteert over 2014 een overschot van €3,6 miljoen.

Tegenvallers

Maar niet alles laat zich voorspellen. Ook een gemeente draagt risico’s. Net zoals Heerenveen in het verleden zeperds haalde met grond voor bedrijven en huizen, moet het nu ook rekening houden met tegenvallers. Heerenveen heeft zich voorgenomen zich niet opnieuw te laten verrassen. Alles wat een meer dan gemiddeld risico heeft, is op een rijtje gezet. Voor Heerenveen komt dit uit op een totaal van ruim €28 miljoen.

Kijk, dan wordt het heel serieus. Want bij financiële tegenslag is er niet genoeg geld om aan de schuldverplichtingen te blijven voldoen zonder dat noodzakelijke publieke voorzieningen in de knel komen. De schuldomvang van Heerenveen is al veel te groot. Zolang de begroting sluitend is, mag een gemeente zoveel schulden aangaan als het wil. Maar als dat niet het geval is, is het donderen.

Laatst gewijzigd op 30-06-2015 om 14:41 uur