Het jaar dat de Friese zomer wegbleef

Weerinstituut KNMI spreekt van een statistisch slechte zomer. Er zijn in 2016 nog maar weinig mooiweerdagen geteld. Maar precies tweehonderd jaar geleden was er pas echt reden tot klagen. 1816 staat te boek als het jaar dat de zomer wegbleef. 

Door De Redactie

De zomer van 2016 mag amper zomers heten. De zon blijft vooral verscholen en groot is het aantal dagen met een bui. Meteorologen tellen normaal twintig mooiweerdagen in een zomer, het zijn er deze keer nog maar zeven. Terwijl wereldwijd 2016 het heetste jaar ooit wordt, voorspelt ruimtevaartagentschap NASA. Voor de komende jaren wordt het nog warmer.

Twee eeuwen geleden was het erg, want in 1816 scheen slechts heel af en toe twee dagen achtereen de zon. Het regende. Wekenlang. Meerdere nachten was er vorst aan de grond. Het was compleet herfst, in juli en augustus van dat jaar. Oogsten mislukten en de bevolking van Leeuwarden zamelde geld in voor de hongerigen. In de zomer van 1816 ging alles mis wat er mis kon gaan. 

De gevolgen van die rampzalige zomer dreunden nog jaren na. Een groot deel van het hooiland belandde ongemaaid diep onder water. Haver, tarwe en aardappelen bedierven. Er kwam een nijpend gebrek aan eten voor mens en dier. 

J. van Stralen had aan het einde van de negentiende eeuw een wekelijkse rubriek in de Friso: Verhalen van Meester Wytze. Deze Grouster meester vertelde zijn leerlingen wat zich dat rampjaar 1816 afspeelde op het Friese platteland.

Meester Wytze repte over een onvruchtbaar jaar waarna de prijzen de pan uit rezen. Voor een korf aardappelen moest omgerekend 8 euro worden neergeteld – een kapitaal in die tijd. Datzelfde jaar was hij getuige dat een koopman te Grouw aan een schipper, die daar met koolrapen lag, naar de prijs vroeg. Toen de prijs genoemd was zei de koopman: 'dan moet ik de geheele lading maar hebben om haar onder de armen rond te deelen'.

Hulp

Het was een mooi staaltje hulpvaardigheid van de gegoeden uit Grou. Een ander liet een vette koe slachten om die onder de armen te verdelen. En twee kooplieden, die eens een scheepslading rogge kochten en die later verkochten met een winst van 600 guldens, stonden daar 200 van af voor de armen van het dorp.

Het Maas- en Waalgebied werd het zwaarst getroffen. In augustus bleken alle oogsten reddeloos verloren. Er kwam een commissie ‘tot inzameling en uitdeeling van liefdegiften, ten behoeve der Noodlydenden door den Watervloed in Gelderland’.

Gul

Leeuwarden gaf gul. In de hoofdstad werd 5683 gulden bijeengespaard. Een ‘aanzienlyke som’, aldus de voorzitter van het comité het voorjaar daarop, in een dankbetuiging aan het Friese volk.

Het comité sprak de wens uit dat het ‘edelmoedig voorbeeld’ van de Leeuwarders op het Friese platteland ‘soortgelijke gevoelens van mededeelzaamheid zal opwekken’.

In de maanden na de inzameling kwamen er nare geruchten op gang. Het geld zou niet goed zijn besteed. De voorzitter drukte ze de kop in. Hij sprak van ‘nadeelige geruchten’ die hij ervoer als ‘beleedigend voor het Vaderlandsch eergevoel’. In een open brief aan alle Friezen werden de roddels rechtgezet.

Van de gecollecteerde Friese penningen was hooi ingekocht voor de naderende winter. In de Alblasserwaard kregen mensen brood en voor het vee waren er lijn- en hennepkoeken. 

Nieuw leed

Door aanhoudende regen en wassend water vanuit Midden-Europa was het leed nog lang niet geleden. 1817 was opnieuw nat en de zomer van 1818 was weer zo heet dat de hennepbouw mislukte. Het jaar erop knaagden veldmuizen al het gras van de weiden.

De zomer van 1816 ging uiteindelijk de boeken in met een gemiddelde etmaaltemperatuur van 14,1 graden Celcius.

Vulkaan

Pas ruim een eeuw later kwam er een mogelijke verklaring voor het slechte weer, dat niet alleen Nederland, maar heel Europa trof. Een uitbarsting van de vulkaan Tambora op het eiland Soembawa in 1815 zou er debet aan zijn geweest. Het was de grootste vulkaanuitbarsting in de geschiedenis.

Door voedselgebrek en ziekte kwamen in heel Europa 200.000 mensen om. Er brak op grote schaal tyfus en cholera uit. Volgens sommige verhalen scheen de zon dertien maanden lang nooit langer dan twee dagen achtereen.




Meer De dag

Friese paarden missen Gouden Koets

Prinsjesdag 2016: burgers tonen meer vertrouwen in de economie, door het kabinet is een begin gemaakt met het uitdelen van extraatjes, maar het achtspan Friese paarden mag niet voor de Gouden Koets. Ze trekken de Glazen Koets met daarin de koning en de koningin. 

Door De Redactie

Het jaar dat de Friese zomer wegbleef

Weerinstituut KNMI spreekt van een statistisch slechte zomer. Er zijn in 2016 nog maar weinig mooiweerdagen geteld. Maar precies tweehonderd jaar geleden was er pas echt reden tot klagen. 1816 staat te boek als het jaar dat de zomer wegbleef. 

Door De Redactie
 

Pasen: veelvreterij met eieren en 30 liter bier

Tijdens de paasdagen eten we in ons land zo'n 32 miljoen eieren. Voor ieder twee zeg maar. De Grouster dominee Joost Hiddes Halbertsma ontpopte zich in de negentiende eeuw tot landelijk kenner van paaseieren. Veelvreterij met Pasen, hij rilde ervan.

Door De Redactie
 
 
 
 
 
 

Herfst en dat met de sombere knolparasolzwam

Het is volop herfst. Maar het aantal paddestoelen loopt al jaren terug. De bossen van Lauswolt zijn een walhalla voor paddenstoelkenners. Hier groeien 175 verschillende soorten. Dat is meer dan waar ook in Friesland.

Door De Redactie
 

Alles wijst op een koude winter

Het wordt volgens sommige weerkijkers een koude winter. Misschien wel de koudste in vijftig jaar. Al op 12 oktober 2015 is het bitterkoud met ijs op de ruiten.

Door De Redactie

Gevraagd: wilde plannen voor Tsjûkemar

Het Tsjûkemar is nu soms spookachtig. Maar het kan flitsend worden. Met een elektrische waterskibaan, een hoek voor kitesurfen, eilandjes die tribune zijn voor het skûtsjesilen. En ja, langs de snelweg A6 in het meer kan iets met allure. Weg met seks.

Door Bert de Jong
 

Friese paarden gaan Gouden Koets missen

Voor de Friese hengsten Pyke, Lieuwe en Nolle is het de vraag of ze ooit nog op Prinsjesdag de Gouden Koets zullen trekken. Na Prinsjesdag 2015 is de koets drie tot vier jaar uit roulatie voor groot onderhoud.

Door De Redactie
 

Tik op de vingers om brug bij Deinum

De brug in de N31 bij Deinum mag dan verwijderd zijn, de gemeenteraad moet nog wel duidelijk maken waarom er geen fietsbrug voor in de plaats komt. De Raad van State vindt dat de gemeente het huiswerk over moet doen.

Door De Redactie
 
 

Joure viert skûtsjefeest

Het kampioenschap van het Jouster skûtsje is een kampioensfeest voor duizenden Jousters geworden. De Jousters zijn net zo uitgelaten als de bemanning. 

Door De Redactie

Oudste zeilschool? Staat in Sneek

Friesland zeilt. Het komt door de Eerste Friesche Zeilschool, kortweg de EFZ. Het was de allereerste van heel Nederland, opgericht in het oorlogsjaar 1941. Tegen dilettantisme op het water.

Door De Redactie
 
 
 
 
 

Keningsswipedei in Leeuwarden

Niet kaatsen, schaatsen of fierljeppen, maar harddraven was in de negentiende eeuw de meest populaire sport in Friesland. Zaterdag is het is na een eeuw weer Keningsswipedei in Leeuwarden.

Door De Redactie
 
 
 
 

Koud? In 1902 was het pas koud!

Het geklaag over de kou is niet van de lucht. Gelukkig, de eerste week van juni heeft warme dagen, voorspelt weerman Piet Paulusma. De mei van 2015 was te koud. Maar het kan altijd erger.

Door De Redactie
 

Er zijn elke maand weer minder werkers

De wereld nu eens in werkenden en niet in werklozen. Van de 12,7 miljoen mensen tussen de 15 tot 75 jaar hebben er 8,3 miljoen een betaalde baan. Maar er is iets geks: de beroepsbevolking wordt elke maand 5000 mensen kleiner.

Door De Redactie

Oplossing wegen: bermbelasting trekkers

Er is veel onderhoud aan Friese wegen nodig. De Partij voor de Dieren legt de schuld bij de trekkers. Deze belasten de wegen. En ook de bermen. Een bermbelasting voor trekkers moet de oplossing zijn. 

Door De Redactie
 

Nieuwe energie voor Fryslân

Het coalitieakkoord van CDA, FNP, VVD en SP maakt duidelijk wat het Fries provinciaal bestuur de komende vier jaar van plan is. De provinciale motorrijtuigenbelasting gaat vier jaar lang jaarlijks €20 miljoen omlaag.

Door De Redactie
 

Heel Friesland aan de Workumer el

Waardeloos was het, in de Middeleeuwen. Iedere plaats had zijn eigen lengtemaat. Voer voor veel gesjoemel. Daarom werd in 1504 de Workumer el ingevoerd, de standaardmaat voor heel Friesland. Nu is ie terug.

Door De Redactie
 
 

Onze allochtonen? Dat zijn de Duitsers!

Het zijn niet de Antillianen, niet de Turken en niet de Marokkanen. Nee, de Duitsers vormen met afstand de grootste groep allochtonen in Friesland. De Indonesiers komen op een tweede plek, de Polen op een derde.

Door De Redactie
 

Het eerste lintje ging naar de commissaris

Lintjesregen. In Friesland dit keer 81toegekende lintjes, veel minder dan voorgaande jaren. Het allereerste lintje daalde in juni 1892 op Friesland neer. De commissaris der koningin was een van de twaalf ontvangers.

Door De Redactie
 
 

Nooit eerder zo veel teken

Nooit eerder sloegen de teken zo massaal toe als het eerste halfjaar van 2015. Biologen waarschuwen voor een nieuw recordjaar. Juist op Friese grond, vanwege de muizenplaag.

Door De Redactie
 

Krimpgebied heeft vrouwen nodig

Je zult er maar wonen, in Noordoost-Friesland. Krimpgebied. De Tweede Kamer trekt er een debatdag voor uit. Toch helpt debatteren niet alles. Een krimpgebied heeft vrouwen nodig.

Door De Redactie
 
 

Je veter zit los

De klad lijkt er in te zitten, in goede 1-aprilgrappen. Toch is het woensdag weer uitkijken geblazen.

Door De Redactie
 

Kiplekker ondanks de vogelgriep

Zo’n kip die besmet is met de milde vorm van vogelgriep merkt er niet zoveel van. Hoogstens voelt zij zich even wat minder fit. Een mens zou zeggen: een beetje katterig, maar je gaat er wel om naar je werk.

Door De Redactie
 

De informateur is zo oud nog niet

Jouster Geart Benedictus (62) is de informateur die een nieuw Fries college van gedeputeerde staten mag boetseren. Je zou bijna vergeten dat deze erebaan nog maar pas bestaat.

Door De Redactie
 
 
 

Eigen regels, geen groene ambtenaren

In de provincie waar alle ruimte is, daar moeten boeren en burgers ook de ruimte krijgen. Deze retoriek van het CDA gaat erin als een preek in een ouderling op het verkiezingsdebat van LTO Noord in Leeuwarden. Er is weerwoord.

Door Redactie
 

Wat een geluk, Friezen helpen graag

Friezen steken maar wat graag de handen uit de mouwen op de school van hun kinderen. Landelijk gaan ze daarmee ruim aan kop, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Door De Redactie

Eerste kievitsei

De kieviten buitelen al volop dit voorjaar van 2015. Meer dan andere jaren zelfs, althans zo lijkt het. 

Door Redactie
 
 
 
Pagina 1 van 1