Maak werk van het basisinkomen
Nederland moet werk maken van het basisinkomen. Het idee van volledige werkgelegenheid is een waanidee. Toch houdt politiek hier nog stug aan vast. Juist Friesland zou een mooie proeftuin zijn.
Door Nico Hylkema
Keer op keer halen politici het nieuws met banenplannen. In verkiezingstijd worden partijen heel blij van positieve doorrekeningen van hun plannen door het Centraal Planbureau. Zeker als hieruit blijkt dat het aantal banen dat hun plannen op zou leveren, blijkt te kloppen. Alleen wordt hierbij vergeten dat het CPB uitgaat van volledige werkgelegenheid.
Dus als je sociale uitkeringen kort of stopzet krijg je mensen wel aan het werk. Werkloosheid lijkt zo een keuze. Als er wel werk is en je bent werkloos moet je een zetje hebben om aan het werk te gaan. De werkelijkheid is natuurlijk heel anders.
Nederland telt officieel zo’n zeshonderdduizend werklozen. Dat zijn de geregistreerde mensen die werk zoeken. Tegenover die werklozen staan meestal rond de honderdduizend vacatures. Zelfs in de meest florissante tijden was er geen volledige werkgelegenheid.
Bovendien is de berekening aan kritiek onderhevig. Op de arbeidsmarkt, dat wil zeggen, alle mensen die in principe zouden kunnen werken, is het merkwaardig dat je alleen die mensen telt, die een werkloosheids- of bijstandsuitkering krijgen. Er zijn ook veel mensen zonder uitkering die zouden kunnen werken.
Er zitten veel mensen in de arbeidsongeschiktheidregeling, die met een beetje goede wil best zouden kunnen werken. Er zijn zo berekeningen te maken dat er in feite anderhalf miljoen mensen buiten het arbeidsproces staan, die kunnen werken. Alleen dat werk is er niet.
De mythe dat we mensen beschikbaar moeten houden voor de arbeidsmarkt omdat door de vergrijzing we over enkele jaren te weinig mensen beschikbaar hebben, blijkt niet houdbaar. Er verdwijnen momenteel duizenden banen door automatisering in de administratieve sector, die niet terug komen. Aan de onderkant komen er wellicht nog wat banen bij en de bovenkant zal misschien nog groeien. Het totaal zal nimmer zorgen voor volledige werkgelegenheid.
Dat zou niet erg hoeven te zijn. De roep dat het onbetaalbaar is, is onzin. Ook nu onderhouden we miljoenen mensen, die niet deelnemen aan het arbeidsproces. Gezegend is het land, dat zich dit kan veroorloven. Kennelijk is de productiviteit van de werkenden zo hoog, dat er voldoende geld wordt verdiend om de rest te onderhouden.
Dat de verdeling van werk beter kan, is ongetwijfeld waar. Veel mensen werken zich het schompes, terwijl anderen doodongelukkig thuis zitten. Dit laatste wordt versterkt door het hameren op banenplannen en verdacht maken van uitkeringsgerechtigden. En het uitgangspunt dat er voldoende werk zou zijn.
Een basisinkomen zou hierin verandering kunnen brengen. En dan wel een inkomen dat niet uitgaat van een redelijk sober bestaan. Mensen die daar niet genoeg aan hebben, of om andere reden willen werken zullen dat echt wel blijven doen. Maar de noodzaak om je kapot te werken verdwijnt, als de basis al verzekerd is.
Experimenten met een basisinkomen zijn wat dit betreft hoopgevend. In Zwitserland lijkt het van de grond te komen. Op kleine schaal is er in Canada geëxperimenteerd en de resultaten waren hoopgevend. Mensen buiten het arbeidsproces werden zelfs gestimuleerd zich nuttig te maken door het verdwijnen van het nuttelozenstigma.
Historicus Rutger Bregman heeft er een heel boek ‘Gratis geld voor iedereen’ over geschreven en lijkt langzaam voet aan de grond te krijgen onder economen. Alleen in de politiek en de meeste media is gratis geld nog immer een taboe. Het wordt tijd dat de blinde vlek hier wordt doorbroken. Als eerste dient het dogma van volledige werkgelegenheid te verdwijnen, zeker bij het CPB. Elke politieke partij met banenplannen, dient ten diepste te worden gewantrouwd.
Zeker in gebieden met veel werkloosheid, zoals in Friesland heeft het werk, werk, werk-denken al te veel schade aangericht aan de omgeving. Wanhopige politici klampen zich er vast aan schadelijke werkgelegenheid, zoals intensieve landbouw, vervuilende industrie en defensie, terwijl nuttiger initiatieven worden afgeschoten als onproductief.
Het zou mooi zijn van Friesland een proeftuin te maken voor het basisinkomen. Het zou wel eens kunnen leiden tot een duurzame economische en sociale bloei die ongekend is. Dan zou deze provincie een oord van rust, ruimte en gek genoeg voldoende, want beter verdeeld werk kunnen worden. En een voorbeeld voor heel Nederland. Idealistisch? Probeer het eens. Welke politieke partij pakt het op als een nieuw ideaal om aan vast te houden.
