Friezen aan de basis van de oliebol

Oliebollen zat in de wereld. Maar het zijn de Friezen die aan het begin staan van deze lekkernij. Het eten was een offer voor de godin Perchta.

Door De Redactie

De oliebol is een typisch Nederlands baksel. We zijn er blij mee op kermissen, maar vooral bij de viering van oud en nieuw. Koopmans Meel in Leeuwarden voorziet de meeste bakkers van het meel, opdat heel Holland kan bakken.  Al in het najaar is er bij de Friese meelfabriek volop productie van pakken oliebollenmix.

Maar het begon met de oliebol veel eerder. De geschiedenis gaat terug tot het jaar nul toen Friezen en Bataven nog een groot ontzag hadden voor hun goden. De godin Perchta en andere boze geesten zorgden voor veel doden. Een offer met voedsel moest hen tevreden stellen.

Dit gebeurde traditioneel tussen 21 december en 6 januari. Het eten werd in meel verpakt, in olie gebakken en bestrooid met wit meel.

Hoe vetter hoe beter; zo zou het zwaard van de godin Perchta uitglijden als zij buiken probeerde open te snijden. Perchta had een hekel aan luiheid. Ze kende nare straffen als nachtmerries en het opensnijden van buiken.

Winterkou

Rond de Middeleeuwen kregen de oliekoeken vorm. Het vet en de calorieën waren een prima bescherming tegen de winterkou. Met oliekoeken werd het einde van de vastentijd gevierd.

In tijden van beleg hielden oliekoeken de verschanste bevolking op de been. Kastelen sloegen meel en olie vanwege de lange houdbaarheid.

Oliekoeken waren plat. Het meel werd gebakken in een bodempje reuzel, raapolie of lijnzaadolie. In de koloniale tijd kwam er meer olie beschikbaar. De pannen konden voller, de platte koeken werden rond.

Groenigheid

De Friesche Keukenmeid was een standaardwerk voor thuisbakkers. Het bakadvies voor oliekoeken uit 1775: gebruik roggenbrood tegen de groenigheid.

‘Twee pond boekweitenmeel, een half pond krenten en even zo veel rozijnen, een ordentelijk tafelbord vol aan dobbelsteenen gesneedene appelen, twee lepels vol goede gerst en eene vierde pond stroop; roert dit met lauw gemaakt water tot een dik beslag en laat het rijzen; hebt voorts olie in een wijde ijzeren pot over het vuur, snijd er een korst roggenbrood in, waar in de groenigheid trekt; een korte poos gekookt hebbende, zo neemt er de korst uit en bakt er oliekoeken in’.

Het was oppassen tijdens het bakken, waarschuwde De Friesche Keukenmeid.

‘Veel voorzichtigheid wordt er vereischt bij het vervaardigen van dit gebak, dewijl de vlam in de olie slaande, zeer ligtelijk brand kan verwekken’.

Raapolie

Het oudst bekende recept komt uit 1667. Het staat in het kookboek ‘De verstandige kock’.

Een eeuw later was de aanbevolen gebruikshoeveelheid olie verdubbeld. Het boek De volmaakte Hollandsche keukenmeid (1746) beveelt een ijzeren pot aan gevuld met 2,5 liter raapolie.

In de negentiende eeuw werd de oliebol een lekkernij voor tijdens de jaarwisseling. In eigen land hoog gewaardeerd, maar in het buitenland amper gekend. Het is hetzelfde als met de Nederlandse kroketten en bitterballen. In het Engels hebben ze daar nog niet echt een woord voor gevonden. De oliebol nog wel. Deze mag als Dutch doughnut door het leven.

Gevaar

Het eten is overigens niet zonder gevaar. Op 8 juli 1910 leidde een oliebol tot een drama op de Larense kermis, beschreef de Friso daags erop in een kort nieuwsbericht. ‘Gisterenmiddag is de losse arbeider Van Asveld uit Hilversum op de kermis te Laren gestikt in een oliebol’. 

Op 3 januari 1973 veroorzaakte een oliebol een verkeersongeluk. Bij Grou raakte een tankauto van de weg, nadat de chauffeur een oliebol uit zijn tas wilde pakken. Het was half zeven ’s ochtends. De chauffeur, op weg naar de Leeuwarder Condensfabriek, had honger.

Oliebollen bakken

Wie net als heel Holland bakt, die zorgt ervoor zich meester te tonen van het beslag én van de olie. Het oliebollenbeslag moet heerlijk rijzen, totdat het volume is verdubbeld. Dan is een luchtige bol de traktatie En de olie (geen frituurvet of olijfolie) moet heet zijn, op een temperatuur van 190°. Is de olie niet heet genoeg, dan wordt de bol vet. Inderdaad, het moet geen echte oliebol zijn.

Laatst gewijzigd op 30-12-2015 om 22:26 uur

 

 




Meer De dag

Friese paarden missen Gouden Koets

Prinsjesdag 2016: burgers tonen meer vertrouwen in de economie, door het kabinet is een begin gemaakt met het uitdelen van extraatjes, maar het achtspan Friese paarden mag niet voor de Gouden Koets. Ze trekken de Glazen Koets met daarin de koning en de koningin. 

Door De Redactie

Het jaar dat de Friese zomer wegbleef

Weerinstituut KNMI spreekt van een statistisch slechte zomer. Er zijn in 2016 nog maar weinig mooiweerdagen geteld. Maar precies tweehonderd jaar geleden was er pas echt reden tot klagen. 1816 staat te boek als het jaar dat de zomer wegbleef. 

Door De Redactie
 

Pasen: veelvreterij met eieren en 30 liter bier

Tijdens de paasdagen eten we in ons land zo'n 32 miljoen eieren. Voor ieder twee zeg maar. De Grouster dominee Joost Hiddes Halbertsma ontpopte zich in de negentiende eeuw tot landelijk kenner van paaseieren. Veelvreterij met Pasen, hij rilde ervan.

Door De Redactie
 
 
 
 
 
 

Herfst en dat met de sombere knolparasolzwam

Het is volop herfst. Maar het aantal paddestoelen loopt al jaren terug. De bossen van Lauswolt zijn een walhalla voor paddenstoelkenners. Hier groeien 175 verschillende soorten. Dat is meer dan waar ook in Friesland.

Door De Redactie
 

Alles wijst op een koude winter

Het wordt volgens sommige weerkijkers een koude winter. Misschien wel de koudste in vijftig jaar. Al op 12 oktober 2015 is het bitterkoud met ijs op de ruiten.

Door De Redactie

Gevraagd: wilde plannen voor Tsjûkemar

Het Tsjûkemar is nu soms spookachtig. Maar het kan flitsend worden. Met een elektrische waterskibaan, een hoek voor kitesurfen, eilandjes die tribune zijn voor het skûtsjesilen. En ja, langs de snelweg A6 in het meer kan iets met allure. Weg met seks.

Door Bert de Jong
 

Friese paarden gaan Gouden Koets missen

Voor de Friese hengsten Pyke, Lieuwe en Nolle is het de vraag of ze ooit nog op Prinsjesdag de Gouden Koets zullen trekken. Na Prinsjesdag 2015 is de koets drie tot vier jaar uit roulatie voor groot onderhoud.

Door De Redactie
 

Tik op de vingers om brug bij Deinum

De brug in de N31 bij Deinum mag dan verwijderd zijn, de gemeenteraad moet nog wel duidelijk maken waarom er geen fietsbrug voor in de plaats komt. De Raad van State vindt dat de gemeente het huiswerk over moet doen.

Door De Redactie
 
 

Joure viert skûtsjefeest

Het kampioenschap van het Jouster skûtsje is een kampioensfeest voor duizenden Jousters geworden. De Jousters zijn net zo uitgelaten als de bemanning. 

Door De Redactie

Oudste zeilschool? Staat in Sneek

Friesland zeilt. Het komt door de Eerste Friesche Zeilschool, kortweg de EFZ. Het was de allereerste van heel Nederland, opgericht in het oorlogsjaar 1941. Tegen dilettantisme op het water.

Door De Redactie
 
 
 
 
 

Keningsswipedei in Leeuwarden

Niet kaatsen, schaatsen of fierljeppen, maar harddraven was in de negentiende eeuw de meest populaire sport in Friesland. Zaterdag is het is na een eeuw weer Keningsswipedei in Leeuwarden.

Door De Redactie
 
 
 
 

Koud? In 1902 was het pas koud!

Het geklaag over de kou is niet van de lucht. Gelukkig, de eerste week van juni heeft warme dagen, voorspelt weerman Piet Paulusma. De mei van 2015 was te koud. Maar het kan altijd erger.

Door De Redactie
 

Er zijn elke maand weer minder werkers

De wereld nu eens in werkenden en niet in werklozen. Van de 12,7 miljoen mensen tussen de 15 tot 75 jaar hebben er 8,3 miljoen een betaalde baan. Maar er is iets geks: de beroepsbevolking wordt elke maand 5000 mensen kleiner.

Door De Redactie

Oplossing wegen: bermbelasting trekkers

Er is veel onderhoud aan Friese wegen nodig. De Partij voor de Dieren legt de schuld bij de trekkers. Deze belasten de wegen. En ook de bermen. Een bermbelasting voor trekkers moet de oplossing zijn. 

Door De Redactie
 

Nieuwe energie voor Fryslân

Het coalitieakkoord van CDA, FNP, VVD en SP maakt duidelijk wat het Fries provinciaal bestuur de komende vier jaar van plan is. De provinciale motorrijtuigenbelasting gaat vier jaar lang jaarlijks €20 miljoen omlaag.

Door De Redactie
 

Heel Friesland aan de Workumer el

Waardeloos was het, in de Middeleeuwen. Iedere plaats had zijn eigen lengtemaat. Voer voor veel gesjoemel. Daarom werd in 1504 de Workumer el ingevoerd, de standaardmaat voor heel Friesland. Nu is ie terug.

Door De Redactie
 
 

Onze allochtonen? Dat zijn de Duitsers!

Het zijn niet de Antillianen, niet de Turken en niet de Marokkanen. Nee, de Duitsers vormen met afstand de grootste groep allochtonen in Friesland. De Indonesiers komen op een tweede plek, de Polen op een derde.

Door De Redactie
 

Het eerste lintje ging naar de commissaris

Lintjesregen. In Friesland dit keer 81toegekende lintjes, veel minder dan voorgaande jaren. Het allereerste lintje daalde in juni 1892 op Friesland neer. De commissaris der koningin was een van de twaalf ontvangers.

Door De Redactie
 
 

Nooit eerder zo veel teken

Nooit eerder sloegen de teken zo massaal toe als het eerste halfjaar van 2015. Biologen waarschuwen voor een nieuw recordjaar. Juist op Friese grond, vanwege de muizenplaag.

Door De Redactie
 

Krimpgebied heeft vrouwen nodig

Je zult er maar wonen, in Noordoost-Friesland. Krimpgebied. De Tweede Kamer trekt er een debatdag voor uit. Toch helpt debatteren niet alles. Een krimpgebied heeft vrouwen nodig.

Door De Redactie
 
 

Je veter zit los

De klad lijkt er in te zitten, in goede 1-aprilgrappen. Toch is het woensdag weer uitkijken geblazen.

Door De Redactie
 

Kiplekker ondanks de vogelgriep

Zo’n kip die besmet is met de milde vorm van vogelgriep merkt er niet zoveel van. Hoogstens voelt zij zich even wat minder fit. Een mens zou zeggen: een beetje katterig, maar je gaat er wel om naar je werk.

Door De Redactie
 

De informateur is zo oud nog niet

Jouster Geart Benedictus (62) is de informateur die een nieuw Fries college van gedeputeerde staten mag boetseren. Je zou bijna vergeten dat deze erebaan nog maar pas bestaat.

Door De Redactie
 
 
 

Eigen regels, geen groene ambtenaren

In de provincie waar alle ruimte is, daar moeten boeren en burgers ook de ruimte krijgen. Deze retoriek van het CDA gaat erin als een preek in een ouderling op het verkiezingsdebat van LTO Noord in Leeuwarden. Er is weerwoord.

Door Redactie
 

Wat een geluk, Friezen helpen graag

Friezen steken maar wat graag de handen uit de mouwen op de school van hun kinderen. Landelijk gaan ze daarmee ruim aan kop, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Door De Redactie

Eerste kievitsei

De kieviten buitelen al volop dit voorjaar van 2015. Meer dan andere jaren zelfs, althans zo lijkt het. 

Door Redactie
 
 
 
Pagina 1 van 1