Foto: Simon Bleeker

Fryske gids oer ‘bern fan de tsjustere tiid’ 

Het is deze herfst volop genieten van de paddestoelenpracht voor wie voorbij gaat aan de heksen en duivels en niet bang is voor dood, verderf en griezeligheid. De wereld van 2000 in Fryslân voorkomende paddenstoelen gaat open met de Poddestuollegids van Sake P. Roodbergen. 

Door Marita de Jong

Paddenstoelen hebben een aureool van geheimzinnigheid om zich heen. Wat maakt die kinderen van de herfst, 'bern fan de tsjustere tiid', nu zo bijzonder? De pas verschenen Poddestuollegids, de vijfde Fryske natoergids van oud-onderwijzer Sake P. Roodbergen uit Akkrum, weet raad: 'Heksen soene der gefaarlike brousels fan meitsje en satan, de duvel, sit der boppe-op, yn de fermomming fan in pod. In Poddestoel!'

Schrijver, onderwijzer en natuurbeschermer, Jac P. Thijsse schreef er al over in 1929 in zijn Verkade album Paddestoelen: Eigenlijk zijn ze allemaal mooi, grote, kleine en er zijn er te vinden op alle tijden van het jaar. Gewoonlijk denkt men bij het woord paddestoelen dadelijk aan nazomer en herfst, aan mooie levendige kleurtjes op de boschbodem en aan sierlijke vormen, ongewoon in de plantenwereld. Helaas denkt menigeen ook nog aan dood en verderf en griezeligheid, maar dat komt eigenlijk niet te pas. Iedereen behoort nu al wel zoveel van paddestoelen te weten, dat hij er niet bang voor behoeft te zijn. 

Roodbergen: ,,Der is net ien dy’t der sa moai oer skriuwe koe as Thijsse. Poddestuollen waarden yn it ferline yn ferbân brocht mei duvels. Wat wolle jo ek? Se springe, sa de Ingelsen sizze, overnight út de grûn. It hommelse ferskinen yn ien nacht en op ûnferwachte plakken - soms nei jierren fan ôfwêzichheid. Dêr moasten wol tsjustere machten efter sitte. Poddestuollen libje yn donkere, fochtige bosken en ha wat heimsinnichs. Dêrneist binne guon soarten giftich. In griene amanyt bygelyks, in ammanietbruorke fan de moaie rood-met-witte-stippen, de bekende miggeswam, is deadlik as je der fan ite. En dan is it ek nochris sa dat guon giftige eksimplaren lykje op net-giftige. Ik ha my der dan ek net weage oan te jaan hokker poddestuollen ytber binne. Dan moat myn fersekeringspreemje grif omheech.’’ 

Roodbergen is er wèl door gefascineerd. Hij zag laatst toevallig het kookprogramma van Yvette van Boven, die in de weer was met een gigantische eikhaas. ,,Dêr makke se hiel moaie gerjochten fan. Ik hie wol graach efkes priuwe wollen.’’ Ze haalde ze gewoon uit de natuur, maar een echte wildpluk-cultuur zoals in de Baltische landen en bijvoorbeeld Rusland waar mensen in de herfst met mandjes de bossen intrekken, kennen we in Nederland niet. 

Bambi-gefoel 

Roodbergen is geen fervente tegenstander van het plukken van paddenstoelen. ,,Dat kin net safolle kwea. It is krekt as mei it plukken fan in apel, de beam bliuwt stean. Yn de grûn sit de swamflok fan de poddestuol en dy helje jo net fuort. Dy omslach yn it tinken is kaam yn 1972 mei de Club van Rome. As jo wat út de natuer helje docht dat sear, soksawat. Ik neam dat wolris it Bambi-gefoel. Neffens my is dat oerdreaun al bin ik wol fan betinken dat je hoeden mei de natuer omgean moatte. Mar it ien hoecht it oar net út te sluten.’’ 

Er wordt in de herfst volop genoten van de paddenstoelenpracht. Dat kan nu met de Friese gids in de hand. Paddenstoelen zijn in onze provincie voornamelijk op de zandgronden te vinden, bijvoorbeeld in de bossen van Beetsterzwaag, Olterterp en Oranjewoud. ,,Dat binne de echte hot-spots, mar ek rûnom Appelskea, Bakkefean en yn Gaasterlân binne der in protte te finen. En yn it earste poddestuollen-reservaat fan Nederlân yn de Rotstergaasterwâlen fansels. Dat is ek in hiel bysûnder plak. Der komme in grut tal soarten waaksplaten foar, in greidelân-poddestuollefamylje.’’ 

In de boekenkast van Roodbergen staan diverse natuurgidsen, waaronder ook de meest bekende Zien Is Kennen. ,,Mei moaie akwareltjes fan Zaankanter Rein Stuurman en de tekst skreaun troch Dirk Mooy. Ik skrok der einliks fan dat der hielendal gjin determineargidsen yn de Fryske taal wiene.’’ Die vaststelling betekende het startschot van de serie Friese natuurgidsen. It Fryske Gea noemt het intussen liefkozend ‘ons project’. ,,Der bin ik hiel bliid mei, dy stipe.’’ 

Het eerste deel Fûgels verscheen in 2005, toen It Fryske Gea 75 jaar bestond. Er zijn in het kader daarvan 20.000 exemplaren verspreid. Deel 2 Blommen, over de wilde (Friese) flora volgde in 2013, daarna verschenen nog Deiflinters en libellen en Nachtflinters. Nu dus het vijfde deel op rij Poddestuollen. 

Gearwurkingsprojekt 

Ieder deel begint met een inleiding van de hand van Roodbergen, daarna volgt het determinatie-gedeelte. Een mooie foto, met informatie over de desbetreffende paddenstoel. In heel Nederland komen zo’n 5000 verschillende paddenstoelensoorten voor, in Fryslân zo’n 2000. Die kunnen niet allemaal een plekje krijgen in de gids. 

De selectie is steeds een heidens karwei, waarbij Roodbergen wordt bijgestaan door leden van de talloze natuurwerkgroepen in Fryslân. ,,Ik wie fernuvere oer it tal wurkgroepen dat yn Fryslân op dat mêd aktyf is.’’ Voor deel 5 kwam Roodbergen terecht bij paddenstoelenexpert Gosse Haga. Die stelde een groslijst op. ,,Ik ha de beheining fan 224 siden. De poddestuollen dy’t bot op elkoar lykje, binne ôffallen, ek omdat je oars in protte deselde ôfbyldingen krigen. Dy foto’s binne trouwens levere troch geweldige amateur-fotografen. It is dus foaral in gearwurkingsprojekt.’’ 

De liefde voor de Friese taal, is naast de biologische component, een sterke drijfveer. ,,De Fryske taal is my dierber, ik bin hikke en teine yn de Lege Midden. Dy skitterjende nammen lykas dowetuollen of pearelpûster moatte bewarre bliuwe. En wat te tinken fan koweboltsje of hynstehiertaailing? It soe dochs skande wêze as dy beneamingen ferdwine soene.’’

Laatst gewijzigd op 10-10-2017 om 15:28 uur