Zwaardschede: de exoot die altijd koukleum bleef

Exoten zijn net mensen. Soms settelen ze zich spontaan overzee. De Amerikaanse zwaardschede viert zijn vijfendertigste verjaardag in de Waddenzee. Al is het hier eigenlijk veel te koud.

Hoe de Amerikaanse zwaardschede precies naar Europa kwam, dat weet niemand. Vermoedelijk via ballastwater uit een Amerikaans schip dat in 1978 onderweg was naar Hamburg, en zijn water loosde in de Duitse Bocht.

Het zeewater tussen Denemarken en Noord-Duitsland bleek een groeizame biotoop voor de meegevoerde schelpdierlarven. In augustus 1982 werden de eerste Amerikaanse zwaardschedes aangetroffen op het strand van Schiermonnikoog. Tegenwoordig liggen de Waddenstranden ermee bezaaid. 

De Amerikaanse zwaardschede is paarser en krommer dan zijn soortgenoot, de grote zwaardschede. De naam refereert aan de vorm van de koker waarin eertijds een zwaard werd opgeborgen. En zijn alternatieve naam, het scheermes, refereert aan de vorm van het mes van de barbier.

Razendsnel

Van Schiermonnikoog trok de Amerikaanse zwaardschede langs de hele Nederlandse kust. De eerste drie of vier jaar in vreemde wateren vermenigvuldigde hij zich razendsnel. 

In 1985 werden er exemplaren aangetroffen op het strand bij Katwijk aan Zee en vandaar trok de zwaardschede verder richting de Normandische kust.

Inmiddels is de ensis directus 35 jaar na zijn entree op het Nederlandse strand een van de meest algemene schelpen in het Noordzeegebied. Op veel plaatsen verdrong hij andere zwaardschedesoorten van de eerste plek.

Het is een bijzonder dier dat zich tot 50 centimeter diep loodrecht ingraaft in het fijne zeezand, een klus die in 15 seconden wordt geklaard. 

Te koud

In Amerika kan de zwaardschede 25 centimeter lang worden, in Europa hooguit 16 centimeter. Dat duidt er al op dat de omstandigheden hier toch niet optimaal zijn. Het schelpdier hoort nu eenmaal aan de Amerikaanse oostkust, van Canada tot aan Florida, waar het zeewater duidelijk warmer is.

In sommige winters is het strand van Ameland bedekt met een dikke laag Amerikaanse zwaardschedes. De massa-strandingen hebben alles te maken met de temperatuur van het Noordzeewater. Het is hier domweg te koud. De dieren sterven en spoelen daarna met miljoenen tegelijk aan.

Toch heeft hun komst geluk gebracht. De zwaardschede is eetbaar. De meeste Hollanders willen er niet aan en vissers transporteren hun vangst per koelwagen naar Spanje, waar de ensis directus in de paella verdwijnt.

Ovaalronde krab

De Amerikaanse zwaardschede is de meest bekende exoot van de Waddenzee. Toch worden er vrijwel jaarlijks nieuwe soorten op het Wad ontdekt. Het ballastwater van schepen blijkt een belangrijke illegalentransporteur. Bovendien warmt het zeewater langzaam op, zodat exoten uit andere oorden hier beter kunnen gedijen. 

De laatste nieuweling werd op 10 januari van 2017 gevonden door Hylkje Voulon op het strand van Ameland. Het was een ovaalronde krab. De soort heeft met een 6,2 centimeter een iets breder schild dan de cirkelvormige krab. De ovaalronde komt voor bij West-Afrika en trekt door de opwarming van de aarde stilaan noordwaarts. In Bretagne was de krabbensoort een paar jaar geleden al gesignaleerd. Ameland kreeg in januari de officiële Nederlandse primeur.

Laatst gewijzigd op 07-02-2017 om 09:20 uur